Marianne Vogel 

Translator

Sneeuwlicht op een buitenwijkse laan

De verte zwelt aan, de straatweg slaapt, de straatweg woelt

in zijn slaap ergens hier vlakbij. Ergens hier vlakbij

staan de telefoonpalen tot hun heupen

in de sneeuw. Een, nog een, amper een derde

aan de ene kant. Een, nog een, amper een derde

aan de andere kant. De andere verdwijnen

in het donker ergens hier vlakbij.

Van buur naar buur draadhanden op elkaars schouders

door het donker, door verte en winter

aan de ene kant. En door het donker,

door verte en winter aan de andere kant

en door het sneeuwlicht en door mij op een buitenwijkse laan,

en door de stad en weer door het donker,

door verte en winter aan de andere kant. Van buur naar buur

draadhanden op elkaars schouders.

Ergens hier vlakbij

gaat vanuit de verte gemurmel, gezang of gehuil

door iedereen heen. Sneeuwlicht door alles heen,

sneeuwlicht op een buitenwijkse laan.

eens toen ik geen kind meer was

trof de sneeuw me door zijn witheid

nergens schaduw die een kras

aanbracht op die grote witheid

wereldgroot en wereldwijd

heel de dag en heel de nacht

ijzige oneindigheid

heel de dag en heel de nacht

ja geen schaduw die een kras

aanbracht op die grote witheid

ik werd klein toen ik daar was

in die vormeloze witheid

de ogen die dat witte zagen

worden door de sneeuw verblind

en de man die ernaar staarde

wordt een pasgeboren kind

ja ik brabbel als ik probeer

te zeggen hoe het is gegaan

en elk pad dat ik probeer

leidt me verder ervandaan

Dit huis waarin ik ben geboren,

is een naar de zeebodem gezonken duikboot,

aan een touw van rook.

Midden in een oeroude stad.

Atlantis? De Dioscuren? Verdronken kastelen en kerken:

het lied van klokken geketend aan hun nabije echo –

lang, lang geleden al is dat begonnen.

De huizen hebben koraalbochels gekregen.

De vissen gaan uit wandelen en tuiten hun bekken.

Zeepaardjes galopperen geruisloos rond, druk.

In verborgen nissen proberen hier en daar

wat losse mosselen, kreupel, parels voort te brengen.

Veel is hier in overvloed, vooral zonnen:

in het licht van talloze stekelhuidige zeezonnen

zwemt het onderwaterleven rond.

De rook, mijn navelstreng en galgenkoord,

nu en dan kronkelend en meegevend, is tegelijk

uitnodigend strak.

1.

Liefhebben (ik bedoel daarmee: zwak

  kunnen zijn en volkomen, volkomen

     onverstoorbaar, wat er ook gebeurt),

kortom, liefhebben en gedichten schrijven

  kun je tenslotte overal en leven

     kun je er tenslotte nergens van.

2.

He lukt niet altijd om zwak te zijn

  en rond te trekken met het dichtende dier

     in jezelf, en soms

slaapt dat ook lang, en soms glijdt de liefde uit je hand,

   en ben je in omstandigheden die je dwingen listig, moedig,

     wreed, reuzelistig, reuzemoedig te zijn –

  zoals ergens anders vast ook? Ik weet het niet.

3. 

Daar staat iemand met gemengd bloed,

hier Zweed, daar zigeuner,

wat Fins en Ingermanlands, Deens en Pools blauw,

Nederduitse adel, in zijn laatste jaarringen Russisch,

vermengd met kreupele geslachten uit de diepste provincie, incest,

bovendien bij vlagen haast uitgeroeid

door oorlogen en pestepidemieën, alleen

de taal heeft nog bloed, alleen de taal is nog

min of meer gezond en oud, alleen de taal werkt nog, daar staat

een man, daar staat een man, dar staat iemand met gemengd bloed,

de twijfelachtige, uiterst twijfelachtige nakomeling

van jagers en zeelieden

(`bescherm de vrijheid!´, bescherm haar, stop haar in het bos

onder het mos, verberg haar op zee) – maar

van wie stamt hij af, waar komt hij vandaan,

[---]

waar komt die man vandaan die daar staat,

de ontslapen Kalevipoeg op zijn nek, zijn benen door eigen

domheid afgehakt, de vliegtuigen donderen

over zijn hoofd en hij staat daar

en probeert Finoegrisch te mediteren,

het bos is dun, de zee versperd, de grens

versperd, daar staat hij

en vlecht soms een buitenlandse grap in voor het publiek,

daar staat hij tussen zijn jeneverbessen en zijn gotiek

die je nergens anders op de wereld vindt,

de jeneverbessen die net tot zijn nek komen en de gotiek

waar hij niet meer mee verbonden is dan met een minaret.

4.

War betekent `vluchten´ eigenlijk?

God allemachtig, ja, inderdaad, waarom ook niet,

  als je niet gewoon weg kunt gaan

      en niemand je hier nodig heeft?

Angst en ongewoonte, angst en ongewoonte,

  angst voor honger en de ongewoonte

      het te redden, wat er ook gebeurt,

      waar je ook terechtkomt.

5.

En liefhebben en gedichten schrijven

kun je tenslotte overal en leven

kun je er tenslotte nergens van.

Ik zou graag willen weten, liefste, wat de aardappelkiemen

in onze kelder van plan zijn. Ik denk dat die bleke sprieten

binnenkort door alle verdiepingen heendringen

plafonds slopend, vloeren verwoestend,

meubels afbrekend, ze zullen door boodschappenmanden

boren (vrijheid aan de groente!), door tapijtweefsels, leidingen,

op zolder de stofvlokken van onze herinneringen aaneenrijgen;

- en dan zul je op het eternietdak de golven horen breken:

de aardappelkiemen worden antennes, vlaggen,

de aardappelkiemen, tot nu toe noodgedwongen ondergronds.

Landschap zijn, ruimhartig landschap zijn

op de heuvels schuimen kegels in sparrentoppen;

sneeuwwit landschap, windspoordooraderd,

landscap zijn, verheven landschap, doorsneden

door een rivier, tegelijk op het ijs een kinderschaar dragend

die uitgelaten draaimolenwiekt,

tegelijk groenvallend uit de sneeuwwal op de dam,

als blank staande rokken, als waterlopen;

landschap zijn waarin de oude wolmolen

kalmpjes zijn as draait en er

zachtjes bij schokt… van eeuwigheid tot eeuwigheid;

landschap om te krassen voor de verhongerde kraaien,

wolfsnachtlandschap, landschap voor de zon opkomt,

landschap om een draaimolenas te draaien

om een sterrenwacht te dragen, een glazen gewelf te dragen

landschap zijn, edelmoedig landschap zijn

in het museum van een provinciestadje aan de muur hangend

stralend landschap, een versleten lijst eromheen,

munten en botten verbleken in vitrines,

vermoeide dagjesmensen geeuwen;

zijnde zijn, wetend dat het woord om je te benoemen

nooit wordt gevonden; wetend

dat het ook onvindbaar is;

landschap zijn, sneeuwlicht werpen;

landschap zijn, de rust na de sneeuwjacht bewaren,

tot er iemand komt binnenrazen

wiens hart zijn borst openbreekt,

en een mes in het doek steekt.

Hier rust een ongelukkige vrouw
die van kindsbeen af links blind was,
die de liefde niet zag en als ze meende te zien
deze niet herkende, en die uiteindelijk haar slechte zicht
voorgoed inboette door een slordige verpleegster
die in mijn rechteroog helse steendruppels
in plaats van een verdovend middel deed,
zodat ik luid begon te schreeuwen.
Het sterke gif deed bliksemsnel zijn werk.
Zo bleef mijn laatste droom onvervuld:
nog één keer met eigen ogen onze goede
blauw-zwart-witte vlag te zien wapperen; ik hoorde
hem enkel fladderen in de harde noordenwind.
Onder gruwelijke pijnen werd mijn wereld duister,
eens bij de wederopstanding zal hij schitteren
in goddelijke glans, feller dan een miljoen zonnen!

Mijn vader stierf als paardendief in de nor.
Moeder vertelde dat hij zwart glanzend haar had.
Ik had ook zwart haar en een slanke Ieest,
dat zei Jaan, de knecht van Udu,
toen hij in het ochtendgloren kannelliedjes kwam spelen.
Van kleins af werkte ik als stalmeid,
door weer en wind sleepte ik water en voer
voor vijftien koeien.
Toen de oorlog riep gaf Jaan me een blauwe doek.
Op een spekgladde wintermorgen ging ik
met mijn draagjuk op het erf onderuit,
verrekte mijn rug en moest weg van de boerderij.
Jaan stuurde me een brief uit de Karpaten
aan het eind stond: Wacht op me, mijn mereltje.
De tweede brief, in het Russisch, betekende dood.
Ik verhuisde naar dit dorp, de nood leerde me naaien.
Ik naaide veel jassen, jurken en jekkers
voor het armere volk van Harala.
̓s Avonds masseerde ik mijn zere rug met kamferspiritus,
het patroon van Jaans doek sleet in mijn hoofd.
In negenenveertig zat ik in de landonteigeningscommissie.
Eén jaar later schoten ze ons achter het gemeentehuis neer.
De blauwe lap zat om mijn hoofd.

In negentienelf
ging ik naar Rusland, naar de Wolga
om op het landgoed van generaal Selivanov
als wodkastoker te werken.
Ik raakte bevriend met de schooljuffrouw
en las in een lesboek over geografie
dat in de Oostzeeprovincies
de Esten en Letten wonen; hun spijsvertering
zou op het peil staan van stro-etend vee
en hun beschaving zou nog eeuwen
noeste arbeid vereisen.
Dat was een onbeschoft verzinsel
van de Baltische baronnen, laster,
die de kinderen in Rusland leerden en die
ook lerares Anna Pavlova geloofde.
Maar wie wist er beter dan ik,
zoon van een veeboer op het landgoed Harala,
wat de mensen in Lijfland aten
en wat de dieren?
Daar kwam ook Anna Pavlova achter
toen ze al Anna Järvson heette
en samen met mij voor Estland opteerde.

Toen ik in de sauna op de wereld kwam
vloeide er bloed in Rusland en Spanje,
in Harala ijzelde het en in onze stal
blaatte het schaap met de zwarte kop;
onder het raam sleep vader de zaag.
Men zingt weliswaar:
’k heb al wot mij lust,
maar veel heb ik niet gehad.
Mijn vrouw zei: je stinkt uit je mond,
je voeten meuren, je bent niet te harden!
Toen ik stierf vloeide er bloed in Afghanistan,
in Harala sneeuwde het als een gek,
moeder was dood, vader en het schaap ook,
ik had enkel een nurkse verpleegster
en nog maar één been,
het andere was in de chaos van de kolchoze
weggerukt door een cirkelzaag.

Toen ik matroos op een handelsschip was
dacht ik dat al het leven uit het water kwam
en dat dromen groene algen waren
waar vrouwen als poliepen aan plakten.
Later ging er iets stuk in mijn borst,
ik moest afmonsteren en kon met veel moeite
knecht worden bij mijn broer,
wiens anker in een melkkan hing.
Toen mijn broer tien kronen
van mijn loon aftrok vanwege
de dalende boterprijzen op de wereldmarkt,
zei ik dat zijn boerderij en raskoeien,
al zijn roerend en onroerend goed,
maar een fluim waren
op de kroegvloer van de eeuwigheid.
Daar volgden eindeloze ruzies op.
Op mijn grafsteen had ik de tekst gewild:
‘Zijn hart was als een oceaanstomer
op de ondiepe rivier des levens.’
Maar mijn broer gunde me
zelfs geen fatsoenlijk kruis.

Ik droomde van zwart vlammend haar
en de glans van zwarte ogen,
maar ik trouwde met een helblonde man.
Mijn zoons, waar zijn jullie toch?
Alleen Hillar kwam terug, de middelste.
Is het heus zoals in het Estse volksliedje,
dat men de voorsten velt, de achtersten verdelgt,
en de middelsten terugkeren naar huis?
Mijn zoons, zoontjes, zonnetjes,
mijn zwaantjes, zwaluwtjes,
waar zijn jullie gebleven, vlaskoppen?
Waar moet ik heen om te huilen
om bittere tranen te vergieten,
mijn zoons, zonnetjes?

Leven of niet leven
wat maakt het uit

als de bomen in blad staan

en de schaduw van de hemel
op de aarde valt.

Ik sprak ooit over velden.
Over regen die valt.
Over gras en over honing.

Dat zou ik ook nu kunnen doen,
maar nu ben ik hier.

Tegen de wind in,
tegen snijdend glas,
moederziel alleen, zonder te zeggen

hoe met het leven het geheim verslijt
net als het lichaam

en het medelijden.

Zeg: `Groene spar, jij donkere winterengel.´
Zeg het zonder spot. Teder. Aangedaan.
De woorden lossen op tot witte heksenkringen,
laat je gezicht en stem hun gang maar gaan.

Roestvrije sterren, heilig kerstlicht
vervloeken het allang vervloekte land.
Het einde zagen we, het begin is nog uit zicht.
Soms worden staten door de wind verplant.

Draag deze eeuw als zwarte verlovingsring,
totdat de toverberg des doods vergaat.
Alles is mogelijk. Zelfs dat plotseling
uit de as een hemels engelenheer ontstaat.

En ik hou van jou omdat
ik van je hou.

Waarom een ontmoeting -
Je bent lucht voor me.

Overal om me heen.

Uit alle kwellingen,
die over ons komen,
kiezen we er
vroeger of later
een die
naar binnen vloeit
en onze ziel
vormt. Dat
is ons lot,
onze zelfkwelling;
onze innigste
inhoud en vorm.

De binnenstad van Tallinn is fraai. Daar, bij het Estonia-theater,
en het oude bankgebouw (waar de republiek werd uitgeroepen) en de middelbare school.
Maar aan de overkant van de straat ligt nu een winkelcentrum als een bomkrater. Op die school
daar hebben we gezeten. Mijn grootvader slaagde er in 1947, in de Sovjet-Unie.
Tijdens de Duitse bezetting, in ’42, kocht hij een vlaggenstok van onze oude held Kalevipoeg,
de blauw-zwart-witte vlag hangt nog altijd aan diens speer. Ik ging in de Sovjettijd naar school
en heb me vrij geleerd. Mijn dochter heeft dat rijk van het kwaad niet gezien. Een kind van
vrije tijd en een vrije school. Het ergste is nu dat winkelcentrum aan de overkant.