حتی اگر راهِ ایساکا¹ از ایساکا زیباتر باشد، راهِ دمشق از دمشق زیباتر نیست.

1 شهر شبیه چین‌و‌چروک‌‌هایی‌ست که روی هم جمع شده‌اند همچون پیکر فراموش‌شدگان در سلول‌های زندان‌های جهان سوم، همان‌قدر برجسته که حافظه‌ا‌ی سوراخ²، همان‌قدر نظرگیر که لباس عید، همان‌قدر گستاخ که تاروپود فرش ایرانی. این شهر و طبقاتش همیشه مرا شگفت‌زده کرده‌اند، یک طبقه با طبقۀ دیگر هم‌بستر می‌شود، بدون آبستن‌شدن می‌زاید، شهری که صورتش را با بُرقع می‌پوشانَد و پاهای سبزه‌اش را عُریان می‌گذارد. شهر از میان من می‌گذرد وقتی می‌کوشم اغوایش کنم. در رفت‌وآمد هر روزه‌ام از میان شهر می‌گذرم مثل پدرخوانده‌‌های انقلاب پرولتاریا که سر بورژوازی را می‌بُرند و بعد سرِ رفقایشان را، من با صبوریِ یک شتر از میان شهر می‌گذرم، با حرارتِ یک کلاشینکف و اشتهای یک ملخ که صبح به کشتزار می‌رود.

شهر شبیه خاطرات است، مبهم است، اما خجولانه واقعیت را نوازش می‌کند، خواب‌مان را با میلی افزون و خود‌آگاه‌مان را با سؤال‌هایی بیشتر سنگین می‌کند، مانند مراسم خاک‌سپاریِ غریبه‌ها در شهرهای غریب، که ترحم برانگیز است بی‌که دستی به نشان اندوه دراز شود، ناله‌ای‌ست در شب گویی آزردۀ میلی به مهاجرت و خراشی‌ست با ناخن‌های اشتیاقی مبهم بر پوستِ گفت‌وگوهامان، بعد در بستر خود را کنار ما می‌کِشد. وقتی در اثنای مرگ با صدای هق‌هقش بیدار می‌شویم صورتش را با بالشی می‌پوشانَد و رؤیاهای ما فرومی‌پاشد.

شهر شبیه گردشگران است، با شتاب‌شان، دوربین‌های دیجیتال‌شان، صندل‌هاشان که در شمالِ سرد با زبانِ کفپوش‌ها بیگانه است، طراوتی که مشمول مالیات سنگین می‌شود، سیگاری‌هایی که آن‌ها پس از بازگشت به سرزمینِ برف و یخ منکرش‌ می‌شوند، شهر شبیه آن‌هاست با رنگ برنزۀ دروغین‌شان وقتی  استخوان‌هاشان خورشید و ویتامین«د» می‌گیرد و دوربین‌هاشان شهر را.

شهر شبیه فروشندگانِ بلیط‌های لاتاری‌ست با چهره‌های بی‌روحشان و گزارش‌هاشان به سرویس‌های اطلاعاتی پس از افزایش قیمت نان، شهر شبیه آن‌هاست وقتی در خیابان رؤیا می‌کارند، به رهگذران وعده‌های میلیونی می‌دهند، رهگذرانی که به‌جای شیر به اطفال‌شان آب می‌دهند و متاعی جز گرسنگی نصیب‌شان نمی‌شود.

شهر شبیه هفت‌دروازۀ خود است، باز و بی‌هیچ نگهبانی همچون بسترهای روسپیان، بسته به‌روی باریک‌ترین پرتو نور همچون گورهای مردگان.

شهر شبیه دمشق است.

2 اینجا شهر دراز کشیده، آفتاب پوستش را می‌سوزاند و رنگ‌پریده‌تر می‌شود، و همهمه در سراسر شهر می‌پیچد، از سر رودخانه تا میانِ جانش، بند نافی را که هرگز بریده نشده می‌کِشد و فقرایش را به حاشیه‌ها پرت می‌کند، فقرایی که، هربار که در تلاش خود برای بالارفتن به پیکر او چنگ زده‌اند، زیر چرخ‌های عظمتش سقوط کرده‌اند. خراش‌های مانده روی پوست او راه‌های متقاطع با حکمت غیر‌الهی‌اند، و ابرِ سیاه که از گردنش آویزان است صرفاً مقاومتِ دیرینه‌اش را در برابر ترک سیگار نشان می‌دهد. خدای من، چطور می‌توانم به پستان‎هایش صعود کنم، همان‌جا که بر چین‌وشکن‌هایش مشرف است، همان‌جا که خانه‌های خاکستری از دامنه تا نوک پستانش گسترده‌اند، همان خانه‌هایی که از کشف اتفاقیِ لذت بین یک زن و یک مرد گرد هم آمده‌اند تا تمدن آغاز شود ــ باورکردنی نیست، چطور می‌توان بی‌استعاره پستانی را کوهی شمرد ــ و همان‌جا که کوره‌راهی بوده برای آن‌ها که دشمنانشان را دوست نداشته‌اند، کوره‌راهی هنوز پابرجا، همچون سنگ قبری برای گذرِ تاریخ؟ شهر اینجا دراز کشیده، قبراق، انگار با صد بلا که از سر گذرانده بر الفبا تقدم ندارد، با دیوارهایی احاطه شده که شباهتی به حصار ندارند، و، اگر خوب گوش کنی، می‌توانی پژواک صدای دورترین نیاکان‌مان را بشنوی، آن‌ها که زمانی از آب‌هایش نوشیده‌اند و بعضی‌هاشان، بخاطر وراثت، به خونت که آلوده به آوازهاست نفوذ کرده‌‌اند. او نخستین قبرستانی‌ست که مردم به‌عنوان گواهی برای واقعی‌بودن خاطرات تقدیس‌اش می‌کنند. مثل غریبه‌ای از کنارش می‌گذرم، او نیز بی‌آنکه چهره‌ام را بشناسد از کنارم می‌گذرد. در چهرۀ غریبه‌هایی به‌جایش می‌آورم که به او تعلق داشته‌اند، و اینگونه‌ست که یک آن گمان می‌کنیم یکی هستیم. او مثل فسیلی فرسوده است و من مثل پایان تاریخ تازه‌ام، من مثل کودکی لباسش را گرفته‌ام و او مثل زنی قلبم را گرفته و مرتکبِ یک شعر می‌شویم، من آن رؤیاپردازم صیاد شعر و او در واقعیت کودکانی می‌زاید و بزرگ‌شان نمی‌کند، من فانی‌ام و او باقیِ ازلی، من معتقد به تقدیرم مشحون حقایق متعالی، او یک واقع‌گرای ملحد است. هیچ تسلّایی برایم نیست، و هیچ آسیبی به او نمی‌رسد، جز اینکه از سرِ بخت عاشق همدیگرم.

3 حین پایین‌آمدن از جاده‌ای که به دور کمرش می‌رسد، به‌تردید از کوره‌راه‌ها می‌گذرم. تردید به یقین کامل ره می‌نماید، و من به‌نرمی بر لبه‌های لغزانش‌ گام می‌زنم.  قُلّک زمان را می‌شکنم و سه روز و چند ساعت بیرون می‌آورم، لحظات سروری که در طول حیاتم جمع کرده‌ام، لحظاتی که هنوز زنده‌اند. کلاشینکفی که از یک کمونیست به من رسید ــ که تصادفاً از کنار زخمم گذشت ــ هنوز بر شانۀ راستم سنگینی می‌کند، برای همین است که شانۀ چپم بالاتر رفته و مغرورتر شده. در باتلاق روزهایم هرچه بیشتر دست‌وپا می‌زنم و فرورفتنِ تدریجی‌ام حتمی است. آن درخت پرتقال که هر بار به رؤیاهایم می‌آید و مزۀ غزه می‌دهد، با کمی تلخی شبیه هوای دمشق، مدخلی در ویکی‌پدیا و نزدِ ابن‌عربی ندارد. در دمشق در مسیر منتهی به «خیابانی به نام مستقیم»³ حنانیه⁴ را می‌بینم و او را تا خانۀ یهودا همراهی می‌کنم. قدم می‌زنیم مبهوت جزئیاتی که به‌سبب خطاهای فنی در معماری خدا از آسمان سقوط می‌کنند. شهدایی را می‌بینم در سرسرا چشم‌به‌راهِ کسی که بیاید و پاسخگوی پرسش‌های اگزیستانسیالیستی‌شان باشد، بگوید چرا آن‌ها و دشمنان‌شان را در یک اتاق جا داده‌اند که روی سردر آن نوشته «ما همه شهیدیم.» این شهر گوشت برادرش را می‌خورد و از فرط سیری آروغ می‌زند. این شهر محصورِ قصه‌ها و دعاهای مبتلایان به تقواست. این شهر بند نافی را که به مرگ وصلش می‌کند نبریده، هر شب چاقویش را به امید کشتارِ پیشِ رو تیز می‌کند. کاش به گرمیِ موتور ماشینی در زمستانِ محزون تو بودم یا به سردیِ گوری در تابستانِ تلخ‌ات، آه ای صحرای بتنی، آه ای شهری که چایش را با صدای سرودهای جنگ می‌نوشد، و رقص پیروزی‌اش را روی اجساد پسران فقیدش به‌پا می‌کند، آمین!

4 در تیردانم آنقدر پیکان نور ندارم که میان مردان نابینای مترلینک⁵ قسمت کنم، دیوارها معنا را در روحم احاطه کرده‌اند همچنان‌که شهر خاطراتم را. آه ای روح مؤمنم، آه ای بدن ملحدم. حالا به گناه اصلی‌ام اعتراف می‌کنم: شعرهایم، که آن‌ها را مثل دشنه‌یی زنگاربسته در تنِ روزهاتان کاشتم، شعرهای من نیستند. آن‌ها را از کسانی دزدیده‌ام که فراموش شده‌اند یا فراموش کرده‌اند، آن‌ها را از تخت‌های سفید بیمارستان و از ناله‌های شکنجه‌شدگان گرد آورده‌ام. آن‌ها خاطرۀ زنانی‌اند که پیشِ نرینگی خدا قربانی شده‌اند، صدای خِرخِرِ کسانی که اواسط ترانه از سرما مرده‌اند، رؤیاهایی هستند جداشده از رؤیاپردازان. بله، آن‌ها شعرهای من نیستند، آن‌ها خاطرات فسیل‌شدۀ کسانی‌اند که در ایّام بسیار دور زندگی کرده‌اند، کسانی که نام‌شان را نمی‌دانیم، اما در چهره‌های رنگ‌پریده‌مان همراه‌شان داریم، آن‌ها آرزوهای بر باد رفته‌اند، خنده‌های مستعمل، آن‌ها شعرهای من نیستند، آن‌ها نفس‌های غرق‌شدگان‌اند و اعدامی‌ها، و ارواحی خارج‌شده از سوراخ‌های کوچکی که تفنگ‌ها ساخته‌اند. آن‌ها شعرهای من نیستند.

ش-ع-ر-ه-ا-ی م-ن ن-ی-س-ت-ن-د

5

نه فقط من،

همۀ ما غریبه‌ایم،

وگرنه چطور می‌توانیم شهر را شرح دهیم؟

6

شاعری که زمانی در باری در دمشق به او برخوردم

...

گرگ او را خورد

7

از نقطۀ آغاز تن تا مرزهای میل، شب زخم‌به‌زخم فرومی‌افتد، و من در نور پناهندگی می‌گیرم. زنانی که در جلباب‌هاشان پنهان شده‌اند مرا به یاد نرینگی جهان می‌اندازند و من از زنانگی مثل عصایی بهره می‌جویم تا که بگریزم. این فرسودگی که در تعقیب عابران است به اعماقم می‌کشاند، این شهر شباهتی به شادی ندارد اما ابهامی دارد که به سعادتی گریزپا مبتلامان می‌کند، او شباهتی به مرگ ندارد اما محکوم به پایان‌هاست، او ظلمی‌ست که با عدالتی ننگ‌آور توزیع شده، رؤیای رهاییِ یک زن، آهِ خدا، سرِ یحیی که گریان در شب‌هامان می‌دود، اتحاد میان شعر و جلّاد، میان بوی تازۀ دیوارها و عطر کوچه‌هایی که به آغاز می‌رسند، او دمشق است، آن عروسیِ خونِ بی‌پایان، رقص سالومه است که روزها را بر روزهامان می‌بارد، پایانی که حالا آغاز می‌شود، نماز مادرم که خیس از افسانه‌هاست، مناره‌ای که انگشتان خدا را لمس می‌کند، صدای او طعمی شبیه رنگ شعر دارد، بدنش توپوگرافی یک گناهکار است، او دمشق است که مرا زاده و با گلولۀ تک‌تیراندازی از پا درآمده، با هم متولد شدیم، او را به‌سوی خود می‌کِشم و ترانه در هم می‌شکند، مرا به‌سوی خود می‌کشد و شعر آزارم می‌دهد، «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، جز در حال مستی به دمشق نزدیک نشوید چراکه خواب‌آلودگی در جان این شهر است.»⁶ ترانه‌های ذبح‌شده، لحظه‌های نبوّت، رایحۀ وحی از آن اوست و تصوف زیر ناف او از آن ما که برهنه‌ایم. ما پسران ناسپاس او هستیم که در شمال گم شده‌ایم و او مادر ماست که فقط از ترس غذامان می‌دهد و اینگونه ما سورۀ شاعران ⁷ را به ارث بردیم، او دمشق است، سیبِ نور، کتابِ اندوه و نامه‌های ابن‌عربی که هنوز به مقصد نرسیده.

(2011)

ـــــــــــــ

¹ایساکا (ایتاکا) جزیره‌ای باستانی در دریای یونان است. اشاره دارد به اُدیسه هومر، اُدیسه فرمانروای ایساکاست. 

² اشاره دارد به فیلم حافظۀ سوراخ (2008) ساختۀ ساندرا ماضی، کارگردان اردنی. مستندی دربارۀ گروهی از چریک‌های سابق (فدائیون فلسطین) است که طی مراحل مختلف مبارزه با اسرائیل نقش مؤثری در انقلاب فلسطین داشته‌اند و حالا در فقر و فراموشی کامل در اردن زندگی می‌کنند.

³ خیابانی به نامِ «مستقیم»، اشاره دارد به روایتِ حنانیه.

⁴ حنانیه از حواریون مسیح بود که در کتاب «اعمال رسولان» در انجیل از او یاد شده. بنا به روایت انجیل، او از سوی مسیح مأمور شد تا بینایی پولس رسول را به او بازگرداند.

⁵ نمایشنامۀ کور، اثرِ موریس مترلینک

⁶ سورۀ النساء، آیۀ 43: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى»

«اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد در حال مستى به نماز نزديك نشويد» (ترجمۀ محمدمهدی فولادوند)

⁷ الشعراء