Barnett Zumoff
anglais
מײַן באָבע-לשון...
אויסער מאָסקווע איז עס זייער גרין,
קלאָר ז׳דער הימל, און די לופֿט איז פֿריש.
אויף דער דאַטשע איז ווי בײַ שוקשין*,
אָבער פֿאָרט שלום-עליכמיש.
יאָ, עס האָט זיך מיר געפֿילט אַזוי
דאָרט אין יענער אַלטער, גוטער צײַט,
ווען אין קילן סעדל פֿרישער טוי
יעדן אין דער פֿרי האָט ווי באנײַט
אונדזער קליינעם שיינעם גאָרטן-ייִשוב —
פֿול מיט לעבן כ׳בין געווען פֿאַרכּישופֿט…
יאָרן פֿריִער מיט הצלחה האָבן
דאָרט אַליין דער זיידע מיט דער באָבען
אויפֿגעבויט פֿאַר זיך פֿון האָלץ אַ הויז,
ענלעך צו אַ מעשׂהדיקער רויז.
גיך נאָך דעם, גלײַך אונטער דאַך דעם פֿעסטן,
לעבן שילדל מיטן זיידנס נאָמען,
זײַנען שוואַלבן שוואַרצינקע געקומען
זיך באַזעצן אין די אויסגעקלעפּטע נעסטן…
און גאַנץ פּראָסט, טאָג-טעגלעך, ניט מגידיש
האָט געקלונגען אויף דער דאַטשע ייִדיש.
דווקא דאָרטן כ׳האָב געהערט אַ סך,
ווי די באָבע-זיידע פֿלעגן ריידן
זייער היימישע און ליבע שפּראַך…
אָט אַזאַ מין קליינינקער גן-עדן.
מײַנע זיידע אַהרן, באָבע רחל,
מײַנע ליבע, זכרונם-לבֿרכה,
מײַנע טײַערע, מײַן גליק און וויי —
אַך, ווי ס׳ווילט זיך האָפֿן מיר און גלייבן,
אַז אַצינד זיי זעען דאָרט, פֿון אויבן,
ווי איך שרײַב אויף ייִדיש וועגן זיי!
איך דערמאָן זיך… ס׳טוט אין האַרץ אַ ריר…
באָבע רחל בעט: „פֿאַרמאַך די טיר!‟
אָדער, אומצופֿרידענע אַ ביסל,
זאָגט: „אַ נײַע מעשׂה,‟ — מיט א זיפֿצל.
און: „עמידעם קריכט ער!‟ — אויפֿן זיידן
ברוגז זײַענדיק… למען-השם,
זײַט אויף מיר ניט ברוגז אין גן-עדן,
וואָס אַצינד דערצייל איך וועגן דעם!
יעדעס ייִדיש וואָרט, דערהערט פֿון אײַך
איז אויף אייביק אין מײַן האַרץ געבליבן,
און מיט דעם כ׳בין מזלדיק און רײַך,
און ווי אײַך, זיי אַלע טו איך ליבן,
און סײַ ליכט, סײַ גוטסקייט טו איך גאַרן,
און איך פֿיל אי ברען, אי טיפֿע רו…
כאָטש געווען אַ ליטוואַק, זיידע אַהרן,
פֿלעגט אָפֿט ער זאָגן: „זאָגט ער‟ מיט אַן „וּ‟.
כ׳האָב געפֿרעגט: „אַ טשטאָ טאַקאָיע ׳זוקטער׳?״.**
האָט ער שטיל געענטפֿערט: „גאָוואָריט‟…
און דער פּלויט ז׳געשטאַנען ניט-גערוקטער,
און געצוויטשעט פֿויגל האט אַ ליד,
און סע האָט געקלונגען אַזוי איידל
זײַן נאַיִווער, פּראָסטער, ריינער רוף …
אויף קריטיק דער באָבעס פֿלעגט דער זיידע
אָפֿט מאָל מאַכן מיט דער האַנט: „הער אוף!‟.
כ׳האָב געפֿרעגט, וואָס מיינט „ערוף‟, אַוודאי.
„פּרעקראַטי‟ — דערקלערט מ׳האָט מיר… נאָר זײַנען
גיך אַוועק די יאָרן, ווי אַ טשאַטע
פֿייגל האַרבסט-צײַט — אויך די קינדהייט מײַנע.
זיײַנען באָבע-זיידע שוין געשטאָרבן…
שפּעטער האָבן מיר פֿאַרקויפֿט די דאַטשע,
נאָר דאָס ביסל ייִדיש איז געבליבן
אין זכּרון מײַנעם און נשמה.
איז פֿאַר וואָס זשע קלינגט עס אָן אַ שיעור,
באָבע רחלס קול: „פֿאַרמאַך די טיר‟?
און עס קלינגט און רופֿט פֿון אומעטום,
און סע שפּראָצט פֿון דער ערד אַ יונגע בלום,
אײַנגעשפּאַרט דורך צײַט זי טוט זיך רײַסן —
און סע הייבט זיך אָן אַ נ ײַ ע מ ע שׂ ה…
*וואַסילי שוקשין (1929־1974) — רוסישער שרײַבער, רעזשיסאָר, אַקטיאָר
**„אַ טשטאָ טאַקאָיע ׳זוקטער׳?‟ (רוס.) — וואָס מיינט, ׳זאָגט ער׳?
Production audio: Haus für Poesie / 2019
My Grandmother-Tongue
In the suburbs of Moscow it is very green;
the sky is clear and the air is fresh.
In the dacha, it’s like in Shukshin’s* place,
but it nevertheless feels Sholem Aleichem-ish.
Yes, that’s the way I felt
in those good old days,
when the fresh dew in the cool, little garden
seemed to renew our beautiful little garden settlement
every morning.
Full of life, I was enchanted.
Years before,
my grandfather and grandmother
themselves built a wooden house
and painted it in pink then.
Right after that,
black swallows came
to roost in their plastered nests
just beneath the strong roof,
next to the sign with my grandfather’s name.
And quite simply,
in an everyday manner and not preachily,
Yiddish rang out in the dacha.
It was precisely there that I heard a lot of it,
as my grandparents spoke their homey, dear language…
it was that sort of little Paradise.
My grandfather Aaron, my grandmother Rachel,
my dear ones, may their memories be for a blessing,
my dear ones, my happiness and woe…
Ah, how I want to hope and believe
that now they see there, from above,
how I write Yiddish about them!
I remember…my heart skips a beat…
grandma Rachel saying to me: “Farmakh di tir!”**
or, a bit annoyed,
saying: “A naye mayse!”,*** with a little sigh,
or, about my grandfather (getting angry):
“Emidem krikht er!”****
In the name of God—don’t be angry at me in Paradise
because I’m telling about that now!
Every Yiddish word I heard from you
has remained in my heart forever,
and for that I am lucky and rich,
and like you I love them all;
I long for both light and goodness
and I feel both excitement and deep calm.
Though my grandfather was a Litvak,
he would often say “zogt er” with a “u”.
I would ask: “Shto takoye ‘zugter’”?*****
and he would answer quietly: “gavarit.”******
And the wick wasn’t pulled out
and the birds were tweeting a song,
and its simple, naïve, pure call
sounded delicate.
When grandma criticized,
grandpa would wave her away dismissively
with a “er uf!”*******.
I would ask him what “er uf” meant
and he would tell me: “prekrati!”********
The years passed quickly,
like a flock of birds in the autumn,
as did my childhood.
Grandpa and grandma died.
Later we sold the country-house,
but the bit of Yiddish remained
in my memory and my soul.
So why do I endlessly hear
my grandma Rachel’s voice saying “Farmakh di tir!”?
It sounds and calls out from all around.
A young flower blossoms from the earth—
it pushes up stubbornly through time,
and a new story begins.