Sándor Tatár

الهنغارية

Henry Kammer

الهولندية

„Háború és béke”

Csillagász voltam.
Fáradhatatlanul kémleltem az eget, a csillagokat
- noha mindegyre a messzi jövőről beszéltek
vagy a távoli múltról; soha közvetlenül
a „rám tartozóról”.
Egy-egy fényes pásztor körül,
a végtelen ében mezőkön
békésen legeltek a csillagnyájak;
nyáresteken, mint fürge terelőkutyák, cikáztak el
köztük a hullócsillagok.
Aztán kitört a háború.
Vérzett a szívem, amikor
el kellett kótyavetyélnem a távcsövemet,
a legjobb távcsövet az országban
(szerintem öt ország legjobb távcsövét),
amely akkor nem sokat ért:
túl jó volt ahhoz, hogy átalakítás nélkül
használhassa a légvédelem.
De muszáj volt túladnom rajta
- nem kétséges, hogy úgyis elkobozták volna;
úri huncutságnak számított a csillagászat,
túlságosan is messzi múltról vagy
távoli jövőről beszéltek a csillagok -
az ellenség, úgymond, nem válogat:
kórház, malom, színház, obszervatórium…
s legjobb védekezés a támadás.
A nyárestek repülőgéprobajjal teltek meg
és szirénavijjogással,
erős reflektorcsóvák
pásztázták az eget.
Mire fölfegyverkeztem távcsövem siralmas árából,
s megtanultam a fegyverekkel bánni,
kitört a béke.
Az emberek föllélegeztek (előbb a háború
lázában, majd a félelem s a nihil légritka terében,
most pedig, ím, a béke, a megmenekített élet
mámorában éltek); a fegyvereknek
nem volt keletjük; annál inkább
az ennivalónak - leköltöztem hát
az égből a földre.
Persze saját darab földet nem volt miből
vennem; örültem, ha beolvasztás céljára
megvették tőlem a háborús kacatot.
Kis földet tudtam bérelni, itt-ott elpusztult,
repesz-szaggatta gyümölcsöst („számtól vonva el” kipótoltam),
s takaros sorokat ültettem konyhakertiekből.
Az első évi termés silányka volt még;
a természetet nem lehet dróton rángatni -
nem háramolhat vissza rögtön
a törődés kamata. Második évben
kezdték már megemberelni
magukat a megmentett növények,
a friss telepítésű gyümölcsfáknak persze
nem lehetett még hozamuk.
Harmadévre, mielőtt még
a termés beérhetett volna: újra háború.
Nappal füst - égő templomok, erdők, olajfinomítók -
éjjel fények fönt, fények lent: légitámadások.
A napszakok összekeveredtek, sőt egymásba mosódtak
még az évszakok is. Iszonyú sebek
a föld testén. - Azzal védtem magam
meg amiről azt mondták, hogy védjem,
amit a hadsereg adott.
Túléltem valahogy, s most megint béke (…) van.
Magam sem tudom még, mihez kezdek.
- Talán nem is lesz soha többé civil tudomány.
                                             Nem érdekel.
Ha nem fogok is (amiként valószínű, hogy nem fogok)
soha többé távcsőhöz ülni,
bizonyos, hogy mostantól szabad szemmel is
csakis és egyedül a csillagokat fogom nézni;
soha többé az emberek arcát, a kipattanó
rügyeket sem a gyümölcsfákon, s még csak a nap előtt
pöffeszkedő felhőket sem többé soha -
mert csak az,
amiről a csillagok beszélnek: aminek saját életemben
nem látom semmi hasznát, aminek sem igazolódását,
sem cáfolatát meg nem érem; ami e mai hangya-népre
(közöttük magamra) nem vonatkozik; egyedül csakis ez
az, mi rám tartozik.

© Sándor Tatár
الإنتاج المسموع: Petőfi Irodalmi Múzeum, 2016

“Oorlog en Vrede”

Ik was sterrenkundige.
Onvermoeibaar tuurde ik naar de hemel, naar de sterren,
hoewel de mensen steeds weer over de verre toekomst spraken
of over het lang voorbije verleden;
nooit rechtstreeks over “het mij aangaande”.
In de eindeloze ebbenhouten velden
graasden de sterrenkudden
vredig om hun stralende herders,
en op zomeravonden schoten vallende sterren
als snelle drijfhonden ertussendoor.
Maar op een dag brak de oorlog uit.
Mijn hart bloedde toen ik
mijn kijker moest verkwanselen,
de beste kijker van het land
(volgens mij de beste van vijf landen),
die op dat moment niet veel waard was:
hij was namelijk te goed om zonder aanpassingen
door de luchtverdediging te worden gebruikt.
Maar helaas moest ik hem verpatsen
– anders hadden ze hem in beslag genomen;
sterrenkunde werd in die tijd als een luxe beschouwd,
immers de sterren spraken over een te verre toekomst
of een te lang voorbij verleden –
de vijand was, naar men zei, niet bepaald kieskeurig:
ziekenhuizen, molens, schouwburgen, observatoria…
aanval is de beste verdediging.
Zomeravonden werden met vliegtuiglawaai vervuld,
met sirenegeloei,
krachtige schijnwerpers
doorzochten de hemel.
Toen ik al wapens had gekocht van de schamele opbrengst van mijn kijker,
en geleerd had die te hanteren,
brak de vrede uit.
De mensen herademden (eerst leefden ze
in de koorts van de oorlog,
daarna in het zuurstofarme veld van de angst, van het niets,
maar nu in de roes van de vrede en het overleven);
wapens vonden geen aftrek meer;
voedsel werd weer belangrijk
– ik verhuisde dus van de hemel naar de aarde.
Natuurlijk had ik geen geld om grond te kopen,
daarom was ik blij als men
mijn oorlogsgerei overnam om het om te smeden.
Ik wist een lapje grond te pachten, een door de oorlog geteisterde boomgaard
(waarvan ik de nieuwe aanplant “uit de mond spaarde”),
en ik legde ook een moestuin aan, planten in nette rijen.
Het eerste jaar was de oogst nog mager;
je kunt de natuur nu eenmaal niet dwingen –
ze geeft niet onmiddellijk rente
op je inspanningen. In het tweede jaar
begonnen de geredde planten
er weer bovenop te komen,
maar de pas geplante bomen
konden natuurlijk nog geen vrucht dragen.
In het derde jaar, nog voor het oogsten had kunnen beginnen,
brak er weer oorlog uit.
Overdag rook – brandende kerken, bossen, olieraffinaderijen –
’s nachts lichten aan de hemel en op de grond: luchtaanvallen.
Dagdelen mengden zich dooreen, grenzen daartussen vervaagden,
en hetzelfde gold voor de seizoenen. De aarde leed verschrikkelijke verwondingen.
Ik verdedigde mezelf
en datgene wat ik moest verdedigen
met de wapens die het leger me had gegeven.
Op de een of andere manier heb ik alles overleefd en nu is het weer (…) vrede.
maar ik weet nog steeds niet wat ik moet beginnen.
– Misschien is het voorgoed gedaan met de wetenschap voor vreedzame doelen,
                                                                               het kan me niet schelen.
Mocht ik (wat zeer waarschijnlijk is) nooit meer
achter een kijker komen te zitten,
dan zal ik ook met het blote oog
alleen nog naar de sterren turen;
nooit meer naar mensengezichten of naar openbarstende
knoppen van vruchtbomen, en zelfs niet
naar de verwaande wolken voor de zon –
want alleen datgene
wat de sterren fluisteren, wat geen enkel nut
voor mij persoonlijk heeft, waarvan ik noch de bevestiging
noch de ontkenning zal beleven,
wat niets te maken heeft met dit mierenvolk (inclusief mezelf) –
alleen die boodschap gaat mij aan.

Vertaling: Henry Kammer